روستای طهمورثات

روستای طهمورثات

روستا طهمورسات جزء دهستان رودشت شرقی بوده و فاصله آن تا مرکز دهستان (کفران و فارفان) ۳ کیلومتر و تا مرکز بخش شهر ورزنه ۲۲ کیلومتر و تا شهر اصفهان ۹۰ کیلومتر و دارای ۷۲ خانوار و جمعیتی معادل ۳۱۳ نفر می‌باشد.

آثار تاریخی بازمانده این روستا شامل قلعه تاریخی کوچک و بزرگ طهمورثات و خانه‌های داخل قلعه می‌باشد که در قدیم محل سکونت کدخدا یا خان روستا بوده است.

1- قلعه اکبر خان طهمورثات:

تاریخ ساخت این قلعه به دوره قاجاریه برمی گردد و بانی آن اکبر خان می‌باشد. این قلعه دارای ۶ برج دیده بانی و یک شاه دژ در وسط می‌باشد. ارتفاع برج‌ها حدود ۷ متر و ارتفاع دیوار ۵/۴ می‌باشد. کل این مجموعه مساحتی بالغ بر ۵۰۰۰ متر مربع را شامل می‌شود. این قلعه متشکل از ۵ منزل اربابی بسیار زیبا می باشد که آن‌ها از سایر قلعه‌های دیگر منطقه متمایز کرده است. چرا که رعایت اصول معماری و تقارن در تمام زوایای آن به چشم می‌خورد.

ورودی قلعه در میانه ضلع شرقی و کوچه مبتدی به آن رو برو و در یک خط راست حکایت از تقسیم قلعه به قطعات تقریباً یکسان را دارد. واقع شدن شاه دژ در انتهای کوچه و در وسط قلعه و معماری متمایز آن از سایر برج‌ها گویی انسان را به مرکز کنترل و فرماندهی قلعه فرا می‌خواند که اصول حفاظت در آن خوب رعایت شده. چرا که از چهار سو تحت حمایت برج‌های اطراف قرار می‌گیرد و از رو برو و در فاصله مناسب ورودی قلعه را کنترل می‌نماید. رعایت مسائل رفاهی (گرمایشی و سرمایشی) و امکان ورود به شاه دژ از پشت بام هر دو منزل جانبی امکان استمرار نگهبانی و امداد را فراهم نموده است.

منازل اربابی طهمورثات در قالب یک قلعه به شکل ذیل کنار هم انتظام یافته است.
در ابتدای ورود به قلعه چهار سردر زیبا و نسبتاً متفاوت نظر بیننده را ربوده و نهایتاً بر سردر منزل اصلی قلعه که دقیقاً زیر شاه دژ قرار دارد متمرکز می‌نماید. این سردر که با قاب بندی و تغییر سطح بسیار زیبایی آرایش یافته همانند تاجی است که بر سر فرماندهی قلعه قرار گرفته است.

2- منزل خلیل خان:

در ابتدای ورود به قلعه در سمت راست وارد منزل خلیل خان می‌شویم. طرح این خانه مبتنی بر انتظام فضاهای مختلف بر گرد یک حیاط میانی است. حیاط مربع شکل است. برای ورود به خانه باید از سر دری تو نشسته و یک هشتی و دالانی که به گوشه حیاط راه می‌برد گذشت. هشتی در دیگری دارد که به یکی از اتاق‌های جبهه جنوبی باز می‌شود.
بیشتر فضاهای بنا در دو جبهه شمالی و غربی حیاط واقع است. جبهه‌های شرقی و جنوبی به فضاهای نیم باز، صفه و ایوان اختصاص یافته است. ترکیب کلی دو جبهه شمالی و جنوبی مانند یکدیگر است با این تفاوت که در مرکز یکی سه دری و در مرکز دیگری ایوان واقع است.

جبهه‌های شرقی و غربی حیاط نیز بسیار شبیه به هم است: در جبهه غربی یک سه دری و یک صفه زیبا در جلو و در جبهه شرقی یک صفه کاملاً مشابه که نمایی از سه دری در آن انعکاس یافته است وجود دارد. در دو سوی فضای میانی از جبهه شمالی و جنوبی اتاق‌های مشابه با یک در وجود دارد. در چهار گوشه حیاط راهروی به چشم می‌خورد که راهرو شمال شرقی به برجک دیده بانی، راهرو شمال غربی به مطبخ، راهرو جنوب شرقی به جاه آب و انباری و راهرو جنوب غربی به هشتی منتهی می‌شود.

3- منزل حسن خان:

در مقابل منزل خلیل خان، در نیمه جنوبی قلعه، منزل حسن خان وجود دارد طرح این خانه نیز مبتنی بر انتظام فضاهای مختلف به گرد یک حیاط میانی است. حیاط به شکل مربع است و بیشتر فضاهای خانه در جبهه شمالی و جنوبی واقع است. جبهه شرقی و غربی بنا به یک صفه کم عرض و قرینه هم تعلق یافته است برای ورود به بنا باید از یک سر در و راهروی کوتاه که به‌طور غیرمستقیم به گوشه حیاط راه می‌برد گذشت در اینجا بر عکس منازل دیگر از هشتی خبری نیست و در ابتدای ورود به راهرو یک در به اتاق جبهه شمالی و یک در قرینه آن به انباری باز می‌شود. ترکیب کلی دو جبهه شمالی و جنوبی بر عکس منازل دیگر متفاوت است جبهه شمالی شامل یک اتاق که گویی زمانی سه دری بوده و مطبخ و جبهه جنوبی شامل یک سه دری در میان و دو اتاق در کنار می‌باشد.

4- منزل یدالله خان:

مقابل ورودی قلعه، منزل یدالله خان قرار دارد. این بنا و منزل هم جوار هسته اولیه قلعه را تشکیل می‌داده است. بنا خانه‌ای است یک طبقه که فضاهای آن با نظمی کامل در اطراف یک حیاط نشسته‌اند با عبور از سر دری زیبا و هشتی به قسمتی می‌رسیم که سرآغاز دو دالان است یکی منتهی به منزل خلیل خان و دیگری منتهی به منزل خسرو خان، پس از عبور از دالان مربوطه که نسبتاً طولانی است به‌طور غیرمستقیم به حیاط می‌رسیم.

حیاط و فضاهای اطراف آن همه قاعده‌هایی منظم با اشکال کامل هندسی دارند. نمای جبهه شمالی متشکل از یک سه دری در میان و در طرفین دو اتاق می‌باشد که قرینه آن به‌صورت فضای باز یعنی سه ایوان کوچک در جبهه جنوبی قابل مشاهده است. در جبهه غربی نیز به تقلید از جبهه شرقی می‌توانیم یک سه دری را مشاهده کنیم که بین دو راهرو قرار گرفته است. راهرو شمال شرقی به برجک دیده بانی، راهرو شمال غربی به مطبخ و چاه آب منتهی می‌شود.

راهرو جنوب شرقی مسیر ورود به حیاط و راهرو جنوب غربی مسیر ورود به راه پله‌های پشت بام می‌باشد که کاملاً قرینه در فضاهای خانه جای گرفته‌اند. از نکات قابل توجه در این خانه بهار خانه است که در پس سه دری شرقی از فضای قابل رؤیت خانه خارج گردیده و به‌جز از سقف از جایی دیگر نمی‌تواند نور بگیرد و تنها راه ورود به آن از هشتی امکان پذیر می‌باشد.

منزل خسرو خان و کریم خان:

منزل خسرو خان و کریم خان که یک منزل محسوب می‌شود. دقیقاً در کنار و ضلع جنوبی منزل یدالله خان واقع است. این خانه که هشتی و دالانی مشترک با خانه یداله خان دارد در نقطه‌ای از دالان مشترک جدا و با دالانی دیگر به حیاط منتهی می‌شود. در این خانه نیز بر اساس الگوهای معماری درون گرا، فضاهای گوناگون مشتاقانه به گرد حیاط حلقه زده‌اند و به آن نظر می‌کنند.

حیاط خانه مربع و فضاهای اصلی خانه در چهار طرف آن واقع شده‌اند. فضاهای خدماتی خانه یعنی انبار و مطبخ همانند سایر خانه‌های قلعه در گوشه‌های حیاط قرارگرفته‌اند و خود را از بازی گرم حیاط کنار کشیده‌اند. در جبهه شمالی یک پنج دری در میان و دو اتاق در طرفین همراه با راهرو ورودی تلفیق بسیار زیبایی با نمای شاه دژ یافته‌اند.

جبهه جنوبی بنا با یک سه دری در میان و دو راهرو در طرفین آن و یک اتاق در جنب هر کدام از این راهروها توانسته تا حدودی خود را با جبهه شمالی هماهنگ جلوه دهد. جبهه شرقی و غربی نیز هر کدام با داشتن یک سه دری و یک اتاق و سه راهرو منتظم که هر کدام به فضاهای خدماتی منتهی می‌شوند، باهم کاملاً قرینه گشته‌اند.

منزل رضا خان:

حیاط میانی با فضاهایی بر گرداگرد آن انتظام کلی این بنا را شکل داده است. خانه یک دستگاه ورودی دارد متشکل از سر در، هشتی و راهروی که به گوشه حیاط منتهی می‌شود. انتظام فضاهای پیرامون حیاط مطابق با همان نظم و هندسه و تقارن متداول در خانه‌های دیگر قلعه است. نماهای حیاط دو به دو رو به یکدیگر نشسته‌اند و گویی باهم سخن می‌گویند. جبهه شرقی با یک سه دری در وسط و دو اتاق در جانبین فضاهای اصلی خانه را تشکیل داده. این سه دری با یک در اصلی در میان و دو راهرو کوتاه که ورودی‌های دیگر اتاق را تشکیل می‌دهد و چند ضلعی بودن فضای داخلی آن گویی بر عنصر اصلی خانه تأکید می‌کند. جبهه غربی تنها فضای باز خانه است که به سه ایوانچه اختصاص یافته و به طرز بسیار زیبای توانسته با جبهه شرقی تقارن ظاهری پیدا نماید. فضاهای خدماتی خود را از بازی گرم اطراف حیاط کنار کشیده و در گوشه حیاط قرار گرفته‌اند.

تهیه و تنظیم: احمد شهباز ورزنه