پارک ملی حیات وحش کلاه قاضی

پارک ملی کلاه قاضی

مشخصات و شرایط جغرافیایی:

دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران:

پارک ملی و پناهگاه حیات وحش کلاه قاضی در جنوب شرقی شهر اصفهان واقع شده است. و جاده آسفالته اصفهان ـ شیراز از کناره شمالی و غربی آن می‌گذرد. مساحت پارک ملی کلاه قاضی ۴۷۲۶۲ هکتار و مساحت پناهگاه حیات وحش کلاه قاضی ۳۵۷۴ هکتار می‌باشد. نزدیک‌ترین گوشه پارک که گوشه شمال غرب آن است در حدود ۳۶ کیلومتری شهر اصفهان قرار دارد.

در این منطقه رشته کوه‌هایی به موازات هم وجود دارند که جهت آن‌ها شمال غربی به جنوب شرقی است. این پارک شامل رشته کوه شیدان و رشته کوه کلاه قاضی هست که این کوه نام خود را از دو ارتفاع سنگی گرفته که هر دو از دو طرف با شیب‌های تند که به دشت ختم می‌شود و به‌صورت دو برج سنگی برافراشته‌اند.

پارک ملی کلاه قاضی به‌موجب شرایط خاص از دیرباز زیستگاه وحوش بوده و دارای قدمت تاریخی زیادی است. چنانکه در تاریخ آمده است از زمان شاه عباس صفوی و بعد از آن به‌خصوص در دوره قاجاریه این کوه‌ها از شکارگاه‌های مخصوص این سلاطین محسوب می‌شده است. در اواخر قرن نوزدهم ظل السلطان پسر ارشد ناصرالدین شاه که سال‌های متمادی حاکم اصفهان بوده در کتاب خود از کلاه قاضی و شاه کوه به‌عنوان شکارگاه‌های غنی و زیبا یاد کرده است. وجود اکوسیستم خوب و زیستگاه‌های قابل توجه باعث گردید که در سال ۱۳۴۶ شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید طی مصوبه‌ای ارتفاعات کلاه قاضی را به نام منطقه حفاظت شده کلاه قاضی، قرق اعلام نمود.

این منطقه به دلیل دارا بودن تنوع بوم شناختی، حفاظت از تنوع زیستی، حفاظت از منابع ژنتیکی و بقای تعادل طبیعی همچنین کاهش ناهنجاری‌های حاصل از فعالیت صنایع و عوارض جمعیتی، برخورداری از چشم‌اندازهای زیبای نواحی کوهستانی و تپه ماهوری، وجود انواع گیاهان و گونه‌های متعدد حیات وحش جانوری و استفاده‌های علمی، پژوهشی، اقتصادی و گردشگری دارای ارزش وجودی پارک ملی بوده است.

از این رو پس از فراز و نشیب‌های بسیار نهایتاً در سال ۱۳۷۴ با پیگیری‌های مستمر و وجود کمترین تعارضات یعنی نداشتن هرگونه عرصه و اعیانی تحت تملک اشخاص حقیقی و حقوقی و حل مسئله دامداران توسط نهادهای عضو شورای کشاورزی استان اصفهان با اعتبارات پیش بینی شده در جهت اسکان عشایر از طریق اداره کل امور عشایر استان اصفهان و تأیید مسئولین استان اصفهان، طی مصوبه شماره ۲۹۴ شورای عالی محیط زیست مورخ ۱۳۷۶/۱۱/۱۲ به‌عنوان پارک ملی معرفی گردید.

کوه کلاه قاضی قسمتی از رشته کوه ماهدشت هست. بلندترین قله این کوه به ارتفاع ۲۵۳۴ متر است که در جنوب خاوری کوه اصفهان واقع شده است. چشمه‌های زیادی در دامنه‌های این کوه وجود دارد که گله‌های حفاظت شده کل و بز از آن استفاده می‌کنند. این کوه را معمولاً از گردنه‌ای موسوم به گردنه لاشتر در فاصله حدود ۳۰ کیلومتری اصفهان در جاده اصفهان به شهرضا صعود می‌کنند. این کوهستان دارای دره‌های متعدد شمالی و جنوبی است و وجه تسمیه آن شکل کاملاً مشخصی است که قله آن دارد و از شهر اصفهان به شکل کلاه قاضیان قدیم دیده می‌شود.

کوه کلاه قاضی دارای دیواره‌های بلند با سنگ‌های مناسب جهت صخره نوردی می‌باشد. به همین دلیل مورد توجه صخره نوردان قرار گرفته و مسیرهای گوناگونی در آن گشایش شده است.

در دره‌ای به نام دره شاهین که در قسمت جنوب خاوری کوه واقع شده، گروه کوهنوردی چکاد کوهستان اصفهان به همت سایر علاقه‌مندان در صدد ایجاد محلی با مسیرهای متنوع آموزشی هست که تا پایان سال ۱۳۸۱ هیجده مسیر مختلف در آن باز گردیده است.

در داخل پارک ملی و پناهگاه حیات وحش کلاه قاضی هیچ‌گونه سکونتگاه انسانی وجود ندارد.

جاذبه‌های اکو توریستی:

• رشته کوه کلاه قاضی عامل جذب بسیاری از گروه‌های کوهنوردی و طبیعت گردان هست.

  •    ذخایر فسیلی عامل حضور بسیاری از دانشجویان، استادان و محققین در منطقه است.

  •    گونه‌های گیاهی و جانوری موجود از جاذبه‌های گردشگری این منطقه هست.

پوشش گیاهی:

تاکنون تعداد ۲۵۲ گونه گیاهی متعلق به ۱۹۲ جنس و ۴۶ خانواده در کلاه قاضی ثبت شده است. پوشش گیاهی پارک ملی کلاه قاضی علاوه بر پوشش گیاهی علفی، دارای گونه‌های درختی و درختچه‌ای هست که این گونه‌ها در نقاط مختلف دره‌ها و کوهپایه‌ها می‌رویند.  تیپ اصلی پوشش گیاهی منطقه درمنه زار می‌باشد. انواع مختلفی از گیاهان بوته‌ای از جمله درمنه، گل گندم، شقایق وحشی، آویشن، لاله وحشی، اسپند، خارشتر و درختان و درختچه‌ها مانند تنگرس، بادام کوهی، انجیر و بنه همچنین تعدادی از گیاهان دارویی از جمله چوبک، قدومه، همیشه بهار، ریواس، خاکشیر، گل گاوزبان، شنگ، کاسنی، سمی و … در این پارک می‌رویند.

درمنه دشتی (Artemisia  siberi) و Anabasis  aphyla و آنقوزه (Ferula  assa-foetida) از گونه‌های در حال انقراض منطقه می‌باشند.

گونه‌های شاخص جانوری:

تا کنون ۱۷ گونه پستاندار، ۴۴ گونه پرنده، ۱۱ گونه خزنده و یک گونه دوزیست در این منطقه شناسایی و ثبت گردیده است. گونه جانوری شاخص پارک ملی کلاه قاضی کل و بز است و آهو نیز به دلیل وجود دشت‌های وسیع از جمله دشت میانکوه، لاگور، لادقو و برآفتاب از جمعیت مناسبی برخوردار است. مشاهده این دو گونه در منطقه به‌راحتی و از فاصله نزدیک امکان‌پذیر هست.

پستانداران: تاکنون ۱۷ گونه پستاندار متعلق به ۱۶ جنس از ۸ خانواده و ۴ راسته به شرح زیر در پارک ملی کلاه قاضی شناسایی شده است:

کل و بز، قوچ و میش اصفهانی، آهو، پلنگ، گربه وحشی، کاراکال، گرگ، کفتار، روباه معمولی، کفتار، شغال، خرگوش، تشی، دوپای کوچک، جربیل بزرگ، جرد ایرانی، هامستر خاکستری، هامستر دم دراز، پامسواکی بزرگ و انواع موش

طبق آمار آخرین سرشماری (سال ۱۳۹۰) جمعیت زوج سمان منطقه به شرح زیر هست:

کل وبز: ۱۸۶۲      آهوی ایرانی: ۱۵۵۱     قوچ ومیش: ۵۸

پرندگان: تاکنون ۴۶ گونه پرنده متعلق به ۳۱ جنس و ۲۲ خانواده به شرح زیر در پارک ملی کلاه قاضی شناسایی شده که برخی از آن‌ها بومی و برخی مهاجر بهاره و تابستانه یا مهاجر زمستانه می‌باشند و تعدادی نیز عبوری هستند و به‌صورت اتفاقی مشاهده شده‌اند.

عقاب طلایی، شاهین، سارگپه معمولی، سارگپه پابلند، کرکس کوچک، دلیجه، کبک، تیهو، هوبره، کوکر شکم سیاه، قمری معمولی، کوکو، جغد کوچک، شبگرد معمولی، بادخورک کوهی، چکاوک بیابانی، چکاوک کاکلی، چکاوک آسمانی، چلچله بیابانی، چلچله کوهی، چلچله دمگاه سفید، پرستوی دمگاه قرمز، پرستوی خانگی، دم جنبانک ابلق، سنگ چشم خاکستری کوچک، سنگ چشم دم سرخ، سسک جنبان، طرقه بنفش، چکچک بیابانی، چکچک گوش سیاه، چکچک دشتی، چکچک سرسیاه، چکچک ابلق، چکچک دم سرخ، کمرکلی کوچک، سهره صورتی، گنجشک خانگی، پری شاهرخ، زاغ نوک سرخ، غراب، زاغی، کلاغ سیاه، کلاغ ابلق، مگس گیر خالدار، کبوتر چاهی و باقرقره

خزندگان: در پارک ملی کلاه قاضی تاکنون ۱۱ گونه خزنده متعلق به ۱۱ جنس و ۷ خانواده بشرح زیر شناسایی شده است:

لاکپشت مهمیزدار، مارجعفری، افعی شاخدار، مارقیطانی تیرمار، مار پلنگی، بزمجه بیابانی خزری، آگامای پولک درشت صخره‌ای، آگامای چابک، آگامای وزغی خاکستری، مزالینای دم دراز بیابانی، جکوی دم زبر و جکوی دم کند

دوزیستان: در پایین منطقه تنها یک گونه دوزیست به نام وزغ سبز عربی از راسته Anura و خانواده Bufonidae با نام علمی Bufo viridis arabicus Eng.Green toad شناسایی شده است. پراکنش این گونه در پارک ملی کلاه قاضی به حاشیه چشمه‌ها، آبشخورها و مناطق سرسبزتر نظیر مزرعه لردسفید در دشت میان کوه محدود شده است.

متأسفانه این منطقه به دلیل محاصره در میان انواع کاربری‌ها حالت جزیره‌ای پیدا کرده است و کریدوری جهت مهاجرت حیات وحش به سایر مناطق و بر عکس وجود ندارد.

تجهیزات و امکانات حفاظتی:

• سرمحیط بانی لاشتر واقع در شمال غرب منطقه و مشرف به جاده اصفهان – شهرضا

  •    پاسگاه و مرکز آموزش بازدیدکنندگان لاگور مجهز به امکانات اقامتی و یک دستگاه دوربین بورد بلند سداد واقع در جنوب منطقه

  •    پاسگاه محیط بانی محمد آباد در شرق منطقه و در مجاورت شهر محمدآباد

  •    پست‌های دیده بانی چشمه توتی، قارنه و کلاه بزرگ مورد استفاده در گشت‌های شبانه

تعارضات و تهدیدهای منطقه:

• تداخل حریم و محدوده قانونی شهر بهارستان و محمدآباد با محدوده کلاه قاضی (مراحل قانونی رفع تعارض در حال پیگیری می‌باشد)

  •    عبور اتوبان اصفهان – شهرضا از داخل پارک ملی

  •    وجود مجموعه معادن سنگ لاشتر در قسمت پناهگاه حیات وحش کلاه قاضی

  •    پروانه‌های چرا متعلق به عشایر جرقویه در مراتع جنوب منطقه

رخدادهای منطقه:

در تاریخ ۱۳۸۶/۴/۲۶ در نواحی صخره‌ای کوه‌های لاتاریک دو قلاده پلنگ مشاهده شده است.

نصب دوربین‌های تله‌ای برای شکار تصاویر پلنگ در پارک ملی کلاه قاضی توسط اداره محیط زیست اصفهان در مردادماه ۱۳۹۱