بخش کوهپایه به مرکزیت شهر کوهپایه
مشخصات بخش کوهپایه:
این بخش یکی از گستردهترین و قدیمیترین بخشهای شهرستان اصفهان است که در حاشیه کویر مرکزی ایران قرارگرفته و از شمال به شهرستانهای اردستان و برخوار و میمه و از جنوب به بخشهای جلگه و بن رود شهرستان اصفهان و از شرق به استان یزد و شهرستان نائین و از غرب به بخش مرکزی اصفهان محدود میشود.
ارتفاع مرکز و جنوب بخش از سطح دریا ۱۵۷۰ متر و شمال آن ۳۳۰۰ متر میباشد وسعت بخش کوهپایه حدود ۳۰۰۰ کیلومترمربع است و تقریباً ۲۰% از وسعت شهرستان اصفهان را به خود اختصاص داده است و برابر آخرین تقسیمات کشوری (سال ۱۳۸۰) دارای سه شهر به نامهای کوهپایه، سجزی و تودشک و ۴ دهستان به نامهای جبل، تودشک، زفره و سیستان و بیش از ۵۴۸ روستا، مزرعه و مکان میباشد که از این تعداد در ۲۷ روستا شورای اسلامی تشکیلشده و ۲۷ دهیاری نیز راهاندازی گردیده که از این تعداد ۱۴ دهیاری مصوب میباشد.
مرکز بخش، شهر کوهپایه است و در عهد قاجار که تقسیمات کشوری به صورت ایالت و ولایت و بلوک بوده کوهپایه مرکز بلوک اربعه (جرقویه، نائین، اردستان و رودشتین) بوده است و از سال ۱۳۱۶ هـ.ش تابهحال مدت حدود ۷۱ سال است که مرکز جغرافیایی، سیاسی منطقه کوهپایه میباشد (تا سال ۱۳۷۳ بخشهای جلگه و بن رود جزئی از بخش کوهپایه بودند) مطالعات و تحقیقات زمینشناسی نشان میدهد که زمانی بخش کوهپایه را کلاً آب فراگرفته بوده (به جز مناطق کوهستانی) و به مرور زمان به خشکی تبدیلشده به ترتیب مراکز جمعیتی زفره، کوهپایه و … ایجادشده و اگر این نظر صحیح باشد شهرها و روستاهایی که در ارتفاعات قرار دارند قدمت بیشتری نسبت به نقاط دیگر دارند. ولی آنچه مسلم است پیشینه فرهنگی، مذهبی، آثار باستانی با هویت بجا مانــــده
از ادوار گذشته، باسوادی و سطح تحصیلات عالی و… حاکی از قدمت و غنای فرهنگی مردمان این خطه رانشان میدهد.
انواع مشاغل کشاورزی، دامداری، صنایعدستی، خدماتی و اداری در این بخش وجود دارد و این بخش دارای سه شهرک صنعتی مصوب (سجزی (شهرک صنعتی بزرگ شرق اصفهان)، کوهپایه و تودشک) و چندین نقطه صنعتی روستایی با بیش از یکصد کارخانه و فخاری فعال می باشد و حدود سه هزار نفر کارگر در آنها مشغول بکار هستند در بخش کوهپایه حدود ۶۰ اداره، ارگان، نمایندگی، دفتر، مراکز نظامی، انتظامی، قضایی، آموزشی، تعاونی و بانک مشغول به انجام و ارائه خدمات به مردم هستند. تعداد کارمندان ادارات بخش ۳۵۰ نفر، تعداد کارگران کارخانههای بخش ۳۰۰۰ نفر تعداد افراد شاغل در اصناف بخش ۱۰۰۰ نفر میباشد.
وجه تسمیه شهرهای کوهپایه، سجزی، تودشک:
کوهپایه نام قدیمی آن ویر بوده که اکثراً در اسناد و کتب قدیمی به چشم میخورد ویر که از لغات زبان محلی کوهپایه نیز میباشد به معنی هوش و ذکاوت است. بعد به قهپایه به معنی محکم و استوار نامیده شده (در اسنادی که در سال ۱۳۱۶ و قبل از آن مشاهدهشده و ازجمله در کتاب گلچینی از شاهنامه فردوسی و نشریات فنی مهندسی و بازرگانی لغت قهپایه دیده میشود) سپس به کوهپایه به دلیل قرار گرفتن در حاشیه ارتفاعات ۳۳۰۰ مارشینان نامیده شده. در اصطلاح محلی آنها کوپا نیز میگویند مشهور است که امام حسن مجتبی (ع) به ایرن (سرزمین عجم) تشریففرما شدند و از شهرری به قم و ازآنجا به اردستان و سپس به قریه کهنگ و قهپایه عزیمت فرموده و در قهپایه (کوهپایه) نزول اجلال فرمودند و سپس به اصفهان محله لسان الارض تشریففرما شدند و در آنجا زمین با حضرت سخن گفته است.
سجزی معرب سکزی است. سکزی لغت اوستایی پهلوی میباشد و به دلیل سکونت قوم سکاها در قدیمالایام در این منطقه به این نام مشهور شده است. در زبان عامیانه سگزی گویند و اکثر اسناد تاریخی آنها بنام سجزی میباشد به همین دلیل نام آن شهر بر اساس مصوبه هیئت محترم وزیران سجزی اعلامشده بههرحال سجزی یا سکزی همان سیستان و محل قوم سکاها میباشد
تودشک یعنی تودشکت به معنای محلی هموار که در حاشیه دشت قرار دارد.
تعداد ۲۲ آثار شامل ابنیه تاریخی با معماری با هویت شامل:
۱-کارون سرای عباسی کوهپایه ۲- امامزاده حضرت احمد بن موسی (ع) فشارک
۲-مسجد جامع کوهپایه ۱۳- امامزاده حضرت قاسم بن موسی (ع) امامزاده قاسم
۳-مسجد آجری ۱۴- امامزاده حضرت سید محمود بن موسی (ع) جزه
۴-مسجد معصوم (ص) ۱۵- امامزاده حضرت سید محمد بن موسی (ع) کوهپایه
۵-مسجد تالار ۱۶- چشمه آبگرم ورتون
۶-آبانبارهای موجود ۷- ساختمانهای قدیمی محله تودشکچویه (خانه نهنگی)
۷-مسجد دلاوران جشوقان ۱۸- بازار قدیمی شهر کوهپایه
۸-مسجد جامع زفره و منبر چوبی ۱۹-منازل قدیمی شهر کوهپایه
۹-کاروانسرای عباسی سجزی ۲۰- آبانبارهای موجود در روستاهای بخش
۱۰- امامزاده حضرت ناصرالدین بن موسی (ع) جبل ۲۱-مزرعه حاج حسن محل تهیه فیلمهای تلویزیونی
۱۱-مسجد قدمگاه ۲۲-مسجد خواجه در بخش کوهپایه وجود دارد که ردیفهای ۱، ۵، ۹، ۱۱، ۱۶، ۱۷ و ۲۲، جزو آثار ملی کشور ثبت گردیده است.
ب-منابع و مکانهای طبیعی
۱-مناطق کوهستانی جبل، زفره، فشارک و سنگ زبر تودشک که از مناطق ییلاقی و خوش آبوهوا میباشد.
۲-چشمه آبگرم زفره که به دلیل داشتن محلولهای معدنی در رفع بیماریهای خاص پوستی مؤثر است و از زمان صفویه تابهحال موردتوجه بوده است.
ج-فرهنگی و اجتماعی
۱-گویشهای محلی متفاوتی در کوهپایه، زفره، تودشک، سجزی و جزه وجود دارد بهطور مثال در گویش محلی کوهپایه به گنجشک میگویند چوژی به گوساله میگویند گوژی و به عدس میگویند موژی
۲-پوشش محلی اکثراً چادر و پیراهن بلند است به همراه پوشش سر بنام چارقد
۳-مراسم سوگواری و اعیاد و جشنهای این بخش مشابه شهرهای اصفهان و تهران میباشد مضاعف بر اینکه در منطقه جبل تعزیهخوانی و شبیهخوانی به نحو شایسته اجرا میشود.
۴-در عزاداریها نیز علم و نخل استفاده میشود.
د- هنری شامل صنایعدستی
۱-فرش دستباف معروف به لچک و ترنج
۲-عبا با پشم شتر و گوسفند
۳-رنگرزی مواد اولیه فرش دستباف
۴-تولیدات بومی شامل: انار، عناب، پسته، زعفران، بادام، گردو، شیر، کشک، قارا
اطلاعات جغرافیایی و سیاسی و جمعیتی بخش کوهپایه
آمار جمعیت بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵
تاریخ تأسیس بخشداری: ۱۳۱۶ هجری شمسی
وسعت بخش: حدود ۳۰۰۰ کیلومترمربع
شهرهای بخش: کوهپایه، سجزی، تودشک
دهستانهای بخش: تودشک، جبل، زفره، سیستان
تعداد روستاهای بخش ۲۴ روستا شامل: زفره، مشکنان، جشوقان، جزه، ورتون، جندابه، امامزاده قاسم، علون آباد، باد افشان، هریزه، یک لنگی، چیرمان، کمال بیک، میر جعفر، کردآباد، سهر، تینجان، مزرعه عبدا…. فشارک، عیشآباد، خارزنان، کیچی، دخر آباد، خالتی
تعداد مزارع مستقل، تابع و مکان: ۵۲۱
نام دهستان تعداد نقاط جغرافیایی تعداد نقاط جغرافیایی سکنه دار تعداد نقاط جغرافیایی
فاقد سکنه خانوار جمعیت
تودشک ۲۰۷ ۶۲ ۱۴۵ ۱۱۵۰ ۳۹۵۱
جبل ۱۲۴ ۳۷ ۸۷ ۷۱۰ ۱۹۶۹
سیستان ۶۹ ۱۹ ۵۰ ۳۴۰ ۱۲۳۷
زفره ۱۴۸ ۱۹ ۱۲۹ ۷۱۱ ۲۱۳۳
جمع ۵۴۸ ۱۳۷ ۴۱۱ ۲۹۱۱ ۹۲۹۰