چشمه‌ی دستجرد یکی از پر آب‌ترین و شگفت‌انگیزترین چشمه‌های کویر میانی ایران در شمال شهر حسن‌آباد است که بین روستای دستجرد و حسن‌آباد قرار دارد. این چشمه از زیر تپه‌ای صخره‌ای که بر فراز آن آتشکده‌ای به نام آتشکده دستجرد ، جاری می‌باشد.
نویسنده‌ی کتاب ارزشمند گرکویه، وجود محلی در سیستان به نام گرکویه و آتشکده‌ای به نام آتشکده‌ی گرکویه را در سیستان یکی از رازهای سربه‌مهر این دو محل می‌داند (صفحه ۹۶ کتاب گرکویه).
این چشمه دارای آب شیرین و گوارا با آبدهی نزدیک به پنجاه لیتر در ثانیه، کشتزارهای دستجرد، کمال‌آباد و حسن‌آباد را سیراب نموده و قبل از لوله‌کشی آب شیرین کوهرنگ به منطقه از آن برای آشامیدن نیز استفاده می‌شده است.
آتشکده‌ها در حقیقت نمادی از دین زرتشت ـ آیین مردم ایران باستان ـ می‌باشد. دوره‌ی هخامنشیان تقریباً آغاز دین‌داری به شیوه‌ی زرتشت بوده است و پس‌ازآن در دوره‌ی اشکانیان فرهنگ زرتشت رونق گرفت. در دوره‌ی ساسانیان وارد حکومت گردید و موبدان (روحانیون زرتشتی) جایگاه والایی در حکومت یافتند.
در آیین زرتشت چهارعنصر آب، باد، خاک و آتش از تقدس خاصی برخوردار است و جهان همیشه محل جنگ نیروهای اهریمنی و اهورایی می‌باشد.
یکی از این الهه‌ها آناهیتا است که بانوی آب‌های روان می‌باشد و آدمیان در کنار چشمه‌های جوشان به پرستش اهورامزدا می‌پردازند. لذا کنار چشمه‌ها را برای ساخت پرستشگاه‌ها و آتشگاه‌ها برگزیدند. بالاخره ظلم و ستم شاهان ساسانی و اختیارات بیش‌ازاندازه موبدان زرتشتی، مالیات‌های سنگین و جنگ‌های بی‌حاصل زمینه‌ی نارضایتی مردم را به دنبال داشت و مردم ایران به دنبال راهی برای نجات از این وضعیت نابسامان می‌گشتند.
با ظهور اسلام و تأکید آن به برادری، عدالت و مساوات، مردم ایران قبلاً به این آیین گرایش یافتند و اعراب جهت سرعت بخشیدن به این امر اقدام به تغییر کاربری آتشکده‌ها کردند و آتشکده‌های بزرگ را به مسجد تبدیل می‌کردند. لذا موبدان زرتشتی برای جلوگیری از تخریب این آثار به آن‌ها رنگ اسلامی دادند کما اینکه مقبره‌ی کوروش هخامنشی را به نام مقبره‌ی مادر سلیمان معرفی کردند تا از تخریب آن توسط اعراب جلوگیری شود.لذا می‌توان حدس زد که ساخت بنای مسجد گونه‌ای که در کنار آتشگاه منطقه ما وجود دارد و این اعتقاد که این مکان محل عبور یک شخصیت عرفانی بوده که از برکت وجود او چشمه جاری‌شده است و معرفی آن به‌عنوان «جا پا حضرت» دلایلی می‌باشد که زرتشتیان بتوانند به‌وسیله آتشکده دستجرد را حفظ نمایند و آیین‌های خود را بجای آورند.
به‌هرحال بخشی از تاریخ را باید در افسانه‌ها و اعتقادات گذشته مردم جستجو کرد؛ چراکه افسانه‌ها در بطن خود حقیقتی داشته‌اند اما در اثر اختلاط با خرافات و باورهای مختلف، به‌صورت افسانه‌های غیرقابل‌باور درآمده‌اند.
علی جمشیدی
