خانه سرهنگ ( موزه محمد آباد)

خانه سرهنگ، این بنای تاریخی واقع در قلعه قدیمی شهر می باشد که به همت اداره کل میراث فرهنگی استان و همکاری شهرداری به موزه مردم شناسی محمد آباد جرقویه تبدیل شده است.

خانه سرهنگ نیز مانند سایر ابنیه تاریخی دارای سردر و هشتی ورودی و حیاط بزرگ که دور تا دور آن را اتاق‌ها محصور نموده، می باشد. ضلع شرقی شامل سه اتاق، دو اتاق 3*4 که با یک درب به ایوان باز می‌شود و یک اتاق سه دری بزرگ در میان که شامل گنجه‌ها و پنجره‌های مشبک رو به حیاط می باشد، است و این اتاق‌ها توسط سه دری‌های مشبک به یکدیگر متصل می‌شود.

در قسمت شمال شرقی بنا مطبخ و سرویس بهداشتی قرار گرفته است، ضلع شمالی بنا شامل دو اتاق سه دری در طرفین و یک اتاق پنج دری روبه حیاط در وسط که توسط دو راهرو کوچک به حیاط متصل می‌شود، در منتهی الیِ ضلع شمالی و چسبیده به دیوار قلعه یک زیرزمین که مخصوص نگهداری مواد غذایی هست.

در بالای آن یک اتاق پنج دری دیده می‌شود، ضلع جنوبی بنا شامل یک اتاق سه دری و یک ایوان و زیرزمین بهار خواب و یک اتاق بزرگ با سقف‌های آجری و ضربی مخصوص انبار غله وجود دارد. این بنای تاریخی در سال 1384 با شماره 14221 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

از مشخصه بارز موزه مردم شناسی محمد آباد جرقویه استفاده از در و پنجره‌های چوبی مشبک با شیشه‌های رنگی (لاجوردی، قرمز، سبز و زرد) در آن هست که در اینجا به برخی از خصوصیات کارکردهای این نوع در و پنجره‌ها اشاره می‌شود:

الف-نور : این نوع در و پنجره‌ها باعث می‌شوند نور خورشید به‌اندازه کافی وارد فضای اتاق شود نه کمتر نه بیشتر

ب-روانشناسی رنگ‌ها: از نظر روان شناسی رنگ‌های مختلف این شیشه‌ها و ایجاد نورهای هم رنگشان بر روی انسان تأثیرات مختلفی می‌گذارد که هر رنگ کنار رنگ دیگر شدت این تأثیر را خنثی می‌کند و مقدار مناسب آن را تنظیم و تعدیل می‌کند. بیشتر رنگ‌های استفاده شده در شیشه‌های ارسی رنگ‌های لاجوردی قرمز سبز و زرد هستند و هر کدام به‌تنهایی یک تأثیر روان‌شناختی مجزا دارند.

ج-زیبایی:  سطح در و پنجره‌ها را با استفاده از انواع نقش‌های گوناگون گره سازی و با شیشه‌های رنگین و ساده می‌آراستند و ترکیب‌های بدیعی پدید می‌آورند و بدین صورت هماهنگی بین این شبکه‌های هندسی و نورهای رنگی باعث ایجاد زیبایی دلپذیری می‌شود.

د-نقش هندسی:  ناپسند دانستن تقلید از نقش‌ها و صورت‌های انسانی و حیوانی در نقاشی و سایر هنرهای تصویری و تجسمی به‌تدریج موجب شد که تقلید از طبیعت در فرهنگ بسیاری از هنرهای اسلامی چندان مورد توجه قرار نگیرد و جایگاه والایی نیابد. به همین جهت هنرمندان به ترکیب‌های هندسی و انتزاعی توجه بسیار کردند

و-محرمیت:  در و پنجره‌های مشبک همچنین باعث محدود کردن دید از بیرون به درون خانه و ایجاد محرمیت می‌شود.

ه-خواص صوتی: به دلیل اینکه در و پنجره‌های مشبک از قطعات متعدد و زوایای مختلف تشکیل شده جابجایی صوتی ایجاد شده و از بیرون رفتن صدای صحبت کردن افراد تا حدود زیادی جلوگیری می‌کند. مانند کندوی زنبور عسل.

یک دیگر از خصوصیات چند رنگ بودن شیشه‌ها علاوه بر انعکاس رنگارنگ و تلطیف نور به داخل اتاق‌ها، شیشه‌های رنگی سبب می‌شود خزندگانی همچون مارمولک و مار احساس وحشت کنند و وارد اتاق نشوند که این را از ویژگی‌های جالب درباره این‌گونه در و پنجره‌هاست.

در ساخت این پنجره‌های چوبی از میخ استفاده نمی‌شود و اگر هم استفاده شده میخ‌ها چوبی بوده است. برای محکم کردن ارسی‌ها که تکه‌هایی چوب آن را تشکیل داده‌اند چفت و بست یا همان زبانه نر و مادگی استفاده می‌شد و با اینکه هیچ وسیله وصل کننده دیگری مانند چسب هم به قطعات ارسی‌ها زده نمی‌شد اما بسیار محکم ساخته شده‌اند.

در ساخت این‌گونه در و پنجره‌ها در نقاط مختلف اسرا از چوب‌های متفاوت استفاده می‌شده است. مثلاً در شمال کشور به دلیل رطوبت زیاد از چوب درخت آزاد یا از دار که مقاوم است و دوام بیشتری دارد استفاده می‌شد ولی در مقابل در مناطق خشک جنوبی و مرکزی کشور از چوب چنار برای کار گره چینی استفاده می‌کردند.

متأسفانه هنر گره چینی در ایران در حال فراموشی است که از دلایل آن گرانی چوب، مقرون به‌صرفه نبودن کار، تجاری شدن هنر، ماشینی بودن مصالح ساختمانی، نبود اساتید زبردست، عدم حمایت سازمان‌ها و حتی از یاد رفتن این هنر قدیمی از سوی مردم از دلایل منسوخ شدن در و پنجره‌های مشبک هست.